CÁCH XÂY DỰNG THỰC ĐƠN CHO NGƯỜI ĐÁI THÁO ĐƯỜNG THEO NHÓM DƯỠNG CHẤT

Quản lý bệnh đái tháo đường là hành trình dài không chỉ với việc tuân thủ thuốc điều trị, mà còn cần thay đổi lối sống và có một chế độ dinh dưỡng cân bằng. Hiểu đúng về việc cân bằng dinh dưỡng và cách lựa chọn thực phẩm sẽ giúp người mắc bệnh sống vui khỏe mà không cần phải quá kiêng khem. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách xây dựng thực đơn với các lựa chọn thực phẩm khoa học theo từng nhóm dưỡng chất, giúp bạn kiểm soát tốt đường huyết mà vẫn cân bằng được dinh dưỡng.

 

Vì sao việc xây dựng thực đơn cân bằng dinh dưỡng theo từng nhóm chất cho người mắc đái tháo đường quan trọng?

Nếu được chẩn đoán mắc đái tháo đường hoặc tiền đái tháo đường, bạn nên thay đổi chế độ ăn để duy trì dinh dưỡng cân bằng, lành mạnh, vì đây là yếu tố quan trọng trong kiểm soát bệnh. Chế độ dinh dưỡng cân bằng giúp kiểm soát đường huyết[1]. Ngược lại, ăn nhiều thực phẩm chứa tinh bột (carbohydrate) có thể gây tăng đường huyết, trong khi ăn quá ít, kiêng khem quá mức hoặc bỏ bữa có thể dẫn đến hạ đường huyết[2]. Cả hai tình trạng này nếu kéo dài đều có nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng[3].

 

Bí quyết xây dựng các bữa ăn cân bằng dinh dưỡng:

Người mắc đái tháo đường cần phải lưu ý trong việc lựa chọn thực phẩm nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và dưỡng chất mà không làm tăng đường huyết - thể hiện qua chỉ số HbA1c. Dưới đây là 2 phương pháp xây dựng bữa ăn giúp người mắc đái tháo đường kiểm soát tốt tình trạng bệnh lý của mình.

 

1. Phương pháp chia đĩa thức ăn (Plate Method)[4], [5]:

Phương pháp “Đĩa thức ăn” giúp người mắc đái tháo đường dễ dàng ước lượng khẩu phần ăn cân bằng dựa trên tỷ lệ như sau (áp dụng với đĩa thức ăn có đường kính 20-25cm):

  • Các loại rau củ không chứa tinh bột: chiếm 2/4 (khoảng 50% kích thước đĩa thức ăn). Ví dụ như bắp cải, cải xoong, bông cải xanh, su hào hoặc dưa chuột,...
  • Các loại thực phẩm chứa chất đạm (protein): chiếm 1/4 (khoảng 25% kích thước đĩa thức ăn). Các loại protein tốt phù hợp có thể kể đến là thịt gà, trứng, cá, thịt bò, thịt heo hoặc các loại đậu, đậu hũ,...
  • Các loại thực phẩm chứa tinh bột: chiếm 1/4 (khoảng 25% kích thước đĩa thức ăn). Một số thực phẩm chứa tinh bột mà người mắc đái tháo đường có thể cân nhắc như cơm gạo lứt, bún, phở, khoai lang luộc,...

Dùng kèm theo 1 khẩu phần nhỏ các thực phẩm thuộc nhóm chất béo tốt như quả bơ, các loại quả hạch, và 1 ly nước lọc, hoặc nước trà, cà phê không đường cùng 1 phần trái cây[5].

 

2. Phương pháp Bàn tay (Zimbabwe Hand Jive)[4], [5]:

Tương tự như phương pháp “Đĩa thức ăn”, phương pháp “Bàn tay” giúp người mắc đái tháo đường nhanh chóng ước lượng khẩu phần ăn phù hợp để xây dựng thực đơn cân bằng và đầy đủ dinh dưỡng theo nhóm chất bằng dùng bàn tay làm thước đo. Cụ thể, phương pháp Bàn tay sẽ ước tính các phần của một bữa ăn cụ thể như sau:

  • Nhóm rau củ, chất xơ không chứa tinh bột: vừa 2 lòng bàn tay
  • Nhóm chất đạm (protein): vừa 1 lòng bàn tay
  • Nhóm chất bột đường (gồm tinh bột & đường): vừa 1 nắm tay
  • Nhóm chất béo tốt: khoảng 1 ngón tay cái

Lưu ý khi xây dựng thực đơn dinh dưỡng cho người mắc đái tháo đường[4]:

  • Nên ưu tiên các loại chất béo tốt, giàu axit béo chuỗi dài như mỡ cá, dầu thực vật hơn mỡ động vật
  • Nên giới hạn lượng muối nêm vào thức ăn dưới 2,3gram/ngày, hạn chế chấm thêm muối, nước tương, nước mắm
    khi ăn.
  • Có thể sử dụng các loại chất điều vị, tạo vị ngọt để thay đường khi nêm nếm thức ăn
  • Nên hạn chế sử dụng các loại nước ngọt, bánh kẹo, hoặc các loại thực phẩm nhiều đường
  • Nên ăn đúng bữa, tập trung vào 3 bữa ăn chính trong ngày, hạn chế tình trạng ăn vặt, ăn nhiều bữa phụ trong ngày, đặc biệt ở những người mắc đái tháo đường đang sử dụng thuốc tiêm insulin.
  • Người mắc đái tháo đường cần xây dựng thực đơn cân bằng với đầy đủ thực phẩm từ 4 nhóm chất như sau:

 

1. Nhóm chất bột đường (Carbohydrate)[2]:

Tinh bột là nguồn năng lượng chính cho cơ thể, đối với người mắc đái tháo đường, việc lựa chọn đúng loại tinh bột là điều rất quan trọng. Người mắc đái tháo đường nên lựa chọn các loại carbohydrate phức hợp thay vì carbohydrate đơn giản, vì thực phẩm chứa carbohydrate phức hợp thường có chỉ số GI thấp và giàu chất xơ, giúp kiểm soát đường huyết hiệu quả hơn.

  • Thực phẩm nên ăn: Gạo lứt, yến mạch, khoai lang, ngũ cốc/bánh mì nguyên cám,...
  • Lưu ý: Hạn chế khoai tây, bánh mì trắng và các loại bánh chứa nhiều đường tinh chế.

2. Nhóm chất đạm (Protid)[3]:

Chất đạm đóng vai trò duy trì và phát triển cơ bắp, đồng thời cung cấp năng lượng cho cơ thể. Người mắc đái tháo đường nên chọn các loại đạm nạc và đạm từ thực vật.

  • Thực phẩm nên ăn: Thịt gà không da, cá béo (cá hồi, cá thu), đậu phụ, và các loại hạt.
  • Lưu ý: Hạn chế các loại thịt đỏ, thịt chế biến như xúc xích, thịt xông khói do chứa nhiều chất béo bão hòa và natri.

3. Nhóm chất béo (Lipid)[3]:

Chất béo lành mạnh là một phần không thể thiếu trong chế độ dinh dưỡng của người mắc đái tháo đường. Đây là nhóm thực phẩm giúp tăng hấp thụ vitamin và hỗ trợ trong việc duy trì chức năng của cơ thể.

  • Thực phẩm nên ăn: Dầu ô liu, dầu đậu nành, quả bơ, hạt óc chó, hạnh nhân.
  • Lưu ý: Hạn chế mỡ, nội tạng động vật, dầu cọ, dầu dừa,.. và các loại thực phẩm chiên xào quá nóng, quá nhiều dầu.

4. Nhóm vitamin, muối khoáng và chất xơ [3]:

Chất xơ giúp làm chậm quá trình hấp thu đường trong máu, trong khi vitamin và khoáng chất hỗ trợ chức năng miễn dịch và sức khỏe tổng thể.

  • Thực phẩm nên ăn: Rau xanh (cải bó xôi, cải kale, bắp cải, rau ngót,..), tăng cường trái cây tươi, ít đường (quả mọng, táo, bưởi, lê,...), và các loại hạt.
  • Lưu ý: Hạn chế các loại rau củ, trái cây có chỉ số đường huyết cao như chuối, xoài, và nho.

Thực tế, không có một công thức chung về chế độ dinh dưỡng cho người mắc đái tháo đường. Mỗi người cần phải điều chỉnh chế độ ăn uống dựa trên tình trạng sức khỏe của bản thân và hướng dẫn từ bác sĩ. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là việc lựa chọn thực phẩm đúng cách, cân bằng theo các nhóm dưỡng chất như chất bột đường, chất đạm, chất béo, các vitamin và khoáng chất, có thể giúp ổn định đường huyết.

 

Cuối cùng, sau khi đã duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối, người mắc đái tháo đường cũng đừng quên xây dựng thói quen vận động hợp lý và tuân thủ dùng thuốc theo chỉ định điều trị của bác sĩ để kiểm soát bệnh tình một cách hiệu quả hơn.

 

Đây là các thông tin tổng quan. Người đọc và người áp dụng cần tự đánh giá và điều chỉnh phù hợp. Luôn tham vấn và tuân thủ các hướng dẫn của nhân viên y tế để có chế độ tập luyện và ăn uống phù hợp với sức khỏe và tình trạng bệnh lý.

Nguồn tham khảo:

  1. Glycemic index and diabetes https://medlineplus.gov/ency/patientinstructions/000941.htm 
  2. Tháp dinh dưỡng cho người tiểu đường https://www.vinmec.com/vie/bai-viet/thap-dinh-duong-cho-nguoi-tieu-duong-vi 
  3. Dinh dưỡng cho người bệnh đái tháo đường https://bvndgiadinh.org.vn/?p=4204 
  4. phương pháp dinh dưỡng để kiểm soát tốt bệnh đái tháo đường https://hcdc.vn/2-phuong-phap-dinh-duong-de-kiem-soat-tot-benh-dai-thao-duong-TeWdJ7.html
  5. Phương pháp đĩa thức ăn cho người bệnh đái tháo đường http://www.binhchanhhospital.vn/phuong-phap-dia-thuc-an-cho-nguoi-benh-dai-thao-duong-614.html